3.3.1 Przemoc wobec kobiet
Przemoc fizyczna wobec kobiet
Według opracowania UE z roku 2013 około 13 milionów kobiet w całej UE doświadczyło przemocy fizycznej w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie. Jest to 7% kobiet w wieku od 18 do 74 lat (zob. FRA, 2014). Przemoc fizyczna jest definiowana jako atak na integralność fizyczną danej osoby. Obejmuje to przykładowo ciągnięcie za włosy, uderzanie lub kopanie, duszenie i atakowanie nożami, bronią lub innymi przedmiotami (por. bff, 2019). Według badań CBOS z lutego 2005 r.37, w sumie 37% badanych zna przynajmniej jedną kobietę – ofiarę przemocy w rodzinie. 4% badanych deklaruje, że zna wiele takich kobiet, 16% – że zna kilka takich kobiet, 17% zaś zna 1-2 takie kobiety. 15% ankietowanych kobiet i 9% ankietowanych mężczyzn deklaruje, że zostali przynajmniej raz uderzeni przez partnera/ partnerkę podczas kłótni, w tym 5% kobiet deklaruje, że zdarzało się to wielokrotnie, wśród mężczyzn nie było ani jednego przypadku. 6% ankietowanych kobiet twierdzi, że w czasie kłótni partnerzy je szarpią i popychają. 11% Polaków – mężczyzn pozostających w stałym związku, deklaruje, że przynajmniej raz uderzyli partnerkę. W badaniu przeprowadzonym przez Komisję Europejską 74% respondentów i respondentek uznało przemoc domową wobec kobiet za powszechną w ich kraju. Z kolei przemoc domową wobec mężczyzn uznało za powszechną tylko 29% osób ankietowanych (por. Komisja Europejska, 2016).
Przemoc domowa ma miejsce wówczas, gdy do użycia przemocy dochodzi we wspólnym gospodarstwie domowym, np. w małżeństwie. Przemoc jest często złożonym współdziałaniem aktów przemocy seksualnej, fizycznej i psychicznej. Zachowania przemocowe są wykorzystywane do sprawowania władzy i kontroli, na przykład w postaci gróźb i upokorzeń, izolacji społecznej aż do bicia i wymuszania czynności o charakterze seksualnym (por. bff, 2019).
Prawie wszystkie osoby respondowane (96%) w badaniu UE stwierdziły, że przemoc wobec kobiet jest niedopuszczalna, podczas gdy tylko 2% uznało ją za dopuszczalną w pewnych okolicznościach. Większość osób respondowanych (86%) uważała, że przemoc domowa jest niedopuszczalna i powinna być zawsze karana przez prawo, 12% uważało, że nie zawsze powinna być karana przez prawo. Pogląd ten był szczególnie podzielany przez osoby respondowane w Holandii, na Łotwie i na Słowacji. W żadnym kraju nie było więcej niż jeden procent osób respondowanych uważających, że przemoc domowa wobec kobiet jest dopuszczalna w każdych okolicznościach. Jednak Polska i Słowacja były jedynymi krajami, w których co najmniej co dwudziesta osoba respondowana uważała przemoc domową za dopuszczalną w pewnych okolicznościach (zob. Komisja Europejska, 2016). Osoby respondowane podobnie oceniali przemoc domową wobec mężczyzn, przy czym większość z nich również uważała, że jest ona niedopuszczalna i zawsze winna być karana przez prawo. W Austrii, Polsce i Rumunii 6% osób respondowanych stwierdziło, że przemoc domowa wobec mężczyzn jest w pewnych okolicznościach dopuszczalna.
Przemoc seksualna wobec kobiet
Przemocy seksualnej, która obejmuje między innymi gwałt, molestowanie seksualne, napastowanie seksualne i wykorzystywanie seksualne, doświadczyło szacunkowo 3,7 miliona kobiet w UE. Jedna na pięć kobiet została zgwałcona po osiągnięciu 15 roku życia. 5% osób biorących udział w badaniu stwierdziło, że zostało zmuszonych do współżycia płciowego, a 6% zgodziło się na aktywność seksualną, ponieważ obawiało się, co może się stać, jeśli odmówią (zob. FRA, 2014).
Z badania przeprowadzonego przez Komisję Europejską w roku 2016 wynika, że mniej więcej co piąta osoba respondowana uważa, że to ofiary są odpowiedzialne za swoje czyny, wymyślając oskarżenia, wyolbrzymiając je, a nawet prowokując przemoc. Częściej taką opinię wyrażały osoby respondowane z krajów Europy Wschodniej. Współżycie płciowe bez zgody może być usprawiedliwione dla jednej czwartej badanych, jeśli przykładowo osoby współżyjące są pijane lub znajdują się pod wpływem narkotyków. 10% badanych uważało, że ubieranie się w sposób wyzywający, seksowny lub nie mówienie „nie” w sposób wyraźny lub nie bronienie się w sposób wyraźny jest usprawiedliwieniem współżycia płciowego bez zgody (zob. Komisja Europejska, 2016).
Takie postawy są niezwykle niebezpieczne; nie ma bowiem znaczenia, czy ofiara piła alkohol, brała narkotyki, czy ubierała się w wyzywający sposób: bez zgody danej osoby popełniane jest przestępstwo gwałtu. Ponadto trzeba stwierdzić, że nie istnieje coś takiego jak prowokowanie przemocy seksualnej, ani przez zachowanie, ani przez ubranie. Nikt nie wyzywa do popełnienia gwałtu. Większość gwałcicieli i gwałcicielek nie kieruje się wyglądem zewnętrznym, ale oszacowaną wrażliwością danej osoby. Gwałciciel lub gwałcicielka wyszukują osobę, o której on lub ona sądzą, że osoba ta może być wykorzystana. Również brak reakcji obronnych nie jest żadnym usprawiedliwieniem dla współżycia płciowego bez zgody. W tak przerażającej sytuacji nie ma dobrej lub złej reakcji, często ofiary są tak zastraszone, że dosłownie „zamierają ze strachu". Jest to mimowolna i naturalna reakcja ciała, w której zdolność do oporu lub powiedzenia „nie” jest niemożliwa. Niektórzy nie bronią się, aby zminimalizować skierowaną przeciwko im przemoc (por. Przemoc seksualna, 2019).
Ogólna prewalencja w Unii Europejskiej pokazuje, że po ukończeniu 15 roku życia co trzecia kobieta doświadczyła przemocy fizycznej i/lub seksualnej. Ponad połowa kobiet dotkniętych przemocą seksualną ze strony partnerów i partnerek zgłosiła kilka incydentów. Około jedna trzecia osób dotkniętych przemocą w związkach oraz jedna czwarta osób dotkniętych przemocą ze strony innych osób skontaktowała się z policją po najpoważniejszym incydencie. Różnica w tych liczbach może mieć swoje źródło w powtarzających się aktach przemocy w związkach, z których osoby poszkodowane chcą się wyzwolić. Przemoc ze strony innych osób to z dużą dozą prawdopodobieństwa pojedyncze zdarzenie o niskim ryzyku ponownego wystąpienia. Około jedna czwarta nie skontaktowała się z policją ani żadną inną instytucją z powodu wstydu lub zażenowania. Większość osób poszkodowanych chciałaby, aby ktoś z nimi porozmawiał i udzielił im wsparcia po zajściach, a następnie zapewnił ochronę i inną praktyczną pomoc (zob. FRA, 2014).
Molestowanie seksualne kobiet
Każdy człowiek ma swoje własne wyobrażenie o tym, czym jest molestowanie seksualne. Różnice można stwierdzić w subiektywnym znaczeniu tego, jakie zachowania pojęcie to obejmuje. Wpływ na to mają dominujące wartości i normy kulturowe i społeczne, a także nastawienie do ról płciowych i wyobrażenie o stosownych zachowaniach płci (zob. FRA, 2014). Do przykładów molestowania seksualnego zalicza się najczęściej gwizdanie, uwagi dotyczące wyglądu lub sylwetki, obsceniczne dowcipy lub „przypadkowe” dotykanie i obmacywanie (patrz bff, 2019). Szacuje się, że po ukończeniu 15 roku życia od 83 do 102 milionów kobiet w UE doświadyło molestowania seksualnego. Duża część kobiet stwierdziła, że były nękane przez nieznanych wcześniej sprawców i sprawczynie, a następnie przez osoby im znane i osoby z ich środowiska pracy (por. FRA, 2014).
Przemoc psychiczna wobec kobiet
Według badania przeprowadzonego w UE 43% respondentów i respondentek doświadczyło przemocy psychicznej w związku. Obejmują one upokorzenie, zakaz opuszczania mieszkania lub zamykanie w mieszkaniu, groźby użycia przemocy wobec danej osoby lub innej ważnej osoby. Oprócz przemocy psychicznej duża część kobiet doświadczyła również przemocy fizycznej i/lub seksualnej. Można było ustalić związek pomiędzy spożywaniem alkoholu przez partnera lub partnerkę a stosowaniem przemocy psychicznej: Im więcej alkoholu jest spożywane, tym częściej dochodzi do przemocy psychicznej w związku (zob. Komisja Europejska, 2016).
Poza opisanymi powyżej formami przemocy fizycznej, seksualnej i psychicznej istnieją również inne formy przemocy wobec kobiet. 18% kobiet w UE doświadczyło po zakończeniu 15 roku życia stalkingu (zob. FRA, 2014). Jest to około 9 milionów kobiet w Unii Europejskiej. Stalking jest definiowany jako umyślne, ciągłe i uporczywe prześladowanie i nękanie jakieś osoby przez długi okres czasu. Także i tym problemem częściej dotknięte są kobiety, sprawcy to w większości byli partnerzy i byłe partnerki, którzy mogą pochodzić ze wszystkich klas społecznych i grup wiekowych. Aktami stalkingu mogą być np. powtarzające się połączenia telefoniczne o każdej porze dnia i nocy lub wiadomości zostawiane na automatycznej sekretarce. Podążanie za daną osobą na jej codziennych ścieżkach i częste przebywanie przed domem lub miejscem pracy są również uważane za stalking. Niepożądane prezenty lub masowe wysyłanie listów, e-maili lub SMS-ów również należą do tej kategorii (patrz bff, 2019). Wyróżnia się również cyberstalking, który obejmuje permanentne nawiązywanie kontaktu w mediach społecznościowych lub publikację osobistych informacji na temat danej osoby wbrew jej woli (por. bff, 2019). Cyberstalking dotyka głównie młode kobiety, 4 % wszystkich kobiet w wieku od 18 do 29 lat doświadczyło cyberstalkingu - to jest około 15 milionów w UE. Jedna na pięć kobiet doświadczyła stalkingu przez okres co najmniej dwóch lat, a trzy czwarte przypadków stalkingu nigdy nie zostało zgłoszonych policji (por. FRA, 2014).
Konsekwencje przemocy wobec kobiet
Przemoc wobec kobiet stanowi naruszenie praw człowieka i naruszenie godności ludzkiej, a także poważny problem społeczny i zdrowotny (zob. WHO, 2013). Nie są rzadkością bezpośrednie jej konsekwencje, takie jak przeniesienie HIV lub innych chorób przenoszonych drogą płciową, urazy lub śmierć w wyniku napaści. Konsekwencją doświadczeń z przemocą są również problemy zdrowotne i psychiczne, takie jak depresja lub samobójstwa, nadużywanie alkoholu i samoaborcja, tj. terminacja ciąży lub poronienie bez pomocy medycznej, która jest przeprowadzana i wywoływana przez samego siebie. Szczególnie na płaszczyźnie psychicznej ludzie, wskutek doświadczanych traumatycznych zdarzeń, cierpią z powodu stresu, stanów lękowych i izolacji. Coraz częściej dochodzi też do obrażeń w trakcie doświadczania przemocy, takie jak uderzenia czy kopniaki. Sprawcy i sprawczynie często powodują urazy głowy, szyi i twarzy; w dalszej kolejności są złamania kości lub uszkodzenia narządów płciowych (por. WHO, 2013).
Podsumowanie
35% respondentów i respondentek doświadczyło przemocy przed ukończeniem 15 roku życia. Około 21 milionów kobiet doświadczyło nadużyć seksualnych lub incydentów seksualnych ze strony dorosłych. Średnio 27% kobiet doświadczyło przemocy fizycznej ze strony dorosłych i około 10% kobiet doświadczyło przemocy psychicznej ze strony dorosłych członków rodziny (zob. FRA, 2014). Różne badania pokazują, że przemoc wobec kobiet jest zjawiskiem powszechnym. W Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej zapisano prawa i obowiązki obywateli i obywatelek UE oraz ochronę tych praw podstawowych. Program Daphne promuje szczególnie ochronę dzieci, młodzieży i kobiet przed wszelkimi formami przemocy. Program realizuje różne cele i łączy w sieci oraz wspiera różne podmioty i organizacje (zob. Komisja Europejska, 2019).
