4.3.4 Η έλλειψη στέγης
Παρά την ύπαρξη κοινωνικής ασφάλισης στις διάφορες χώρες, ο αριθμός των αστέγων στην ΕΕ παρουσιάζει σταθερή αύξηση. Ένας λόγος για αυτήν την αύξηση είναι η οικονομική κρίση και οι περικοπές στις κοινωνικές παροχές, στις οποίες οδήγησαν πολλές περικοπές στον προϋπολογισμό και είχαν ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση των δυνατοτήτων των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και τη μείωση των πόρων για μέτρα πρόληψης και στήριξης (βλ. Ευρωπαϊκή Ένωση, 2015). Οι γενικές διαφορές στην επέκταση, το ύψος και τη διάρκεια της κοινωνικής πρόνοιας είναι επίσης ένας λόγος για την αύξηση αυτών των αριθμών.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για την έλλειψη στέγης. Σε διαρθρωτικό επίπεδο, η ανεργία, η φτώχεια, η έλλειψη κοινωνικής στέγασης ή τα υψηλά ενοίκια είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες αιτίες στις μεγάλες πόλεις. Οι προσωπικοί λόγοι ποικίλλουν από κενά κατά τη διάρκεια της ζωής (π.χ. απώλεια θέσεων εργασίας, χωρισμός ή θάνατος), κακή κατάσταση στην υγεία και ασθένειες έως οικογενειακές κρίσεις και υψηλά χρέη. Μόλις ένα άτομο γίνει άνεργος και άστεγος, η αλλαγή της κατάστασης είναι συχνά δύσκολη. Οι διακρίσεις και η έλλειψη κυβερνητικής υποστήριξης που αναφέρθηκε παραπάνω μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε έλλειψη στέγης (βλέπε Ευρωπαϊκή Ένωση, 2015).
Η ομάδα των αστέγων άλλαξε τα τελευταία χρόνια. Εκτός από τους γενικά αυξανόμενους αριθμούς, κυρίως οι νέοι και τα παιδιά, οι πρόσφυγες και οι μειονεκτούσες ομάδες, όπως ο πληθυσμός των Ρομά, γίνονται άστεγοι. Οι μειονεκτούσες ομάδες που ζουν μόνιμα σε μία χώρα επηρεάζονται συχνά από διαρθρωτικά μειονεκτήματα στην αγορά κατοικίας, από κακές συνθήκες διαβίωσης όπως κακή ποιότητα σπιτιών ή οικιστικών περιοχών και αυξημένη έλλειψη στέγης. Οι γυναίκες και οι οικογένειες έχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο να γίνουν άστεγοι. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η έλλειψη στέγης χωρίζεται σε τέσσερις τομείς στη μελέτη του 2014 για την κινητικότητα, τη μετανάστευση και τη φτώχεια:
- Άτομα χωρίς στέγη πάνω από το κεφάλι τους που ζουν στο δρόμο ή σε καταφύγια έκτακτης ανάγκης. Αυτός ο τομέας είναι η πιο ακραία παραλλαγή της έλλειψης στέγης, καθώς υπάρχει απώλεια σπιτιού τόσο από φυσική, κοινωνική όσο και από νομική άποψη.
- Άτομα που έχουν μέρος για να ζήσουν, αλλά ζουν σε προσωρινή διαμονή. Συνήθως βιώνουν έναν αποκλεισμό σε κοινωνικό και νομικό επίπεδο.
- Μια επικείμενη έξωση, ή η προσωρινή διαβίωση με φίλους ή με την οικογένεια περιγράφει την παραλλαγή μιας επισφαλούς κατάστασης διαβίωσης.
- Τα άτομα που ζουν σε υποδεέστερα, ανθυγιεινά ή υπερπληθυσμένα διαμερίσματα ανήκουν σε μια παραλλαγή ανεπαρκούς στέγασης.
Οι συνέπειες της έλλειψης στέγης περιλαμβάνουν τη διαβίωση σε υπερπληθυσμένες κατοικίες έως την έλλειψη βασικής παροχής καθαρού νερού και εγκαταστάσεων υγιεινής και, ως εκ τούτου, τη σημαντική αύξηση των κινδύνων για την υγεία. Σε προσωπικό επίπεδο, η έλλειψη στέγης έχει αρνητικό αντίκτυπο στη σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων και οι κίνδυνοι για την υγεία επιδεινώνονται από την κακή πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη. Οι άστεγοι είναι κυρίως κοινωνικά αποκλεισμένοι και ζουν σε απομόνωση. Αντιμετωπίζουν σχεδόν ανυπέρβλητα εμπόδια όταν αναζητούν διαμερίσματα ή θέσεις εργασίας (βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Τα παιδιά που μεγαλώνουν άστεγοι έχουν σημαντικά χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης και υγείας, επειδή δεν υπάρχει πρόσβαση σε εκπαιδευτικά ιδρύματα και σε κατάλληλο μαθησιακό περιβάλλον. Σε νομικό επίπεδο, οι άστεγοι αποκλείονται από την αγορά εργασίας και το σύστημα υγείας, ανάλογα με το νομικό καθεστώς τους, και από την πρόσβαση στην κοινωνική πρόνοια και την κοινωνική ασφάλιση, καθώς και από κοινωνικές και πολιτιστικές προσφορές, επειδή συχνά για να έχουν κάποιες παροχές πρέπει να έχουν συγκεκριμένο τόπο κατοικίας και καταχωρημένη διεύθυνση (βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014 ).
