4.3.4 Bezdomność
Pomimo ochrony socjalnej w poszczególnych krajach, liczba osób bezdomnych w UE stale wzrasta. Jedną z przyczyn tego wzrostu jest kryzys finansowy i cięcia w świadczeniach socjalnych, w których wiele cięć budżetowych doprowadziło do skurczenia się możliwości zabezpieczenia społecznego i utraty środków na działania prewencyjne i wspierające (zob. Unia Europejska, 2015). Powszechne różnice w rozszerzaniu, wysokości i długości pomocy społecznej są również przyczyną wzrostu liczby tych osób.
Istnieje wiele powodów bezdomności. Na płaszczyźnie strukturalnej głównymi przyczynami są bezrobocie, ubóstwo, brak mieszkań socjalnych lub wysokie czynsze, zwłaszcza w dużych miastach. Przyczyny osobiste mają różny charakter; są to pęknięcia w życiorysie (np. utrata pracy, rozstanie lub śmierć), słaba kondycja zdrowotna i choroby, kryzysy rodzinne lub wysokie zadłużenie. Gdy dana osoba staje się bezrobotna i bezdomna, to zmiana tej sytuacji często jest trudna. Dyskryminacja i wspomniany brak wsparcia ze strony państwa mogą również prowadzić do bezdomności (por. Unia Europejska, 2015).
Grupa bezdomnych zmieniła się w ostatnich latach. Obok ogólnie rosnących liczb bezdomnością zostają dotknięci przede wszystkim także młodzi ludzie i dzieci, uchodźcy i uchodźczynie oraz grupy znajdujące się w niekorzystnej sytuacji, takie jak ludność romska. Zwłaszcza grupy w niekorzystnej sytuacji mieszkające na stałe w danym kraju często borykają się z problemami strukturalnymi na rynku mieszkaniowym, złą sytuacją mieszkaniową, taką jak niska jakość mieszkań lub dzielnic oraz rosnącą bezdomnością. Zwiększone ryzyko bezdomności dotyczy również kobiet i rodzin. Według badania Komisji Europejskiej z roku 2014 na temat mobilności, migracji i ubóstwa bezdomność jest podzielona na cztery obszary:
- Ludzie bez dachu nad głową, mieszkający na ulicy lub w noclegowniach. Obszar ten jest najbardziej skrajnym wariantem bezdomności, ponieważ do utraty domu dochodzi w sensie fizycznym, społecznym i prawnym.
- Ludzie, którzy wprawdzie mają jakieś lokum, ale są to tymczasowe miejsca zakwaterowania. Zazwyczaj doświadczają oni wykluczenia na płaszczyźnie społecznej i prawnej.
- Groźba przymusowej eksmisji lub tymczasowe pomieszkiwanie u przyjaciół i przyjaciółek lub u rodziny są wyrazem niepewnej sytuacji mieszkaniowej.
- Wariant niewystarczającej sytuacji mieszkaniowej obejmuje osoby mieszkające w mieszkaniach o niskim standardzie, niezdrowych lub przepełnionych.
Skutkiem bezdomności jest między innymi życie w przeludnionych mieszkaniach, w których brakuje podstawowych zasobów czystej wody i urządzeń sanitarnych, co znacznie zwiększa zagrożenie dla zdrowia. Na płaszczyźnie osobistej bezdomność ma negatywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne jednostek, a zagrożenia dla zdrowia pogłębia zły dostęp do opieki zdrowotnej. Ludzie bezdomni są w większości wykluczeni społecznie i żyją w izolacji. W poszukiwaniu mieszkania lub pracy napotykają na bariery prawie nie do pokonania (zob. Komisja Europejska, 2014). Dzieci dorastające w bezdomności mają znacznie gorszy status edukacyjny i zdrowotny, ponieważ nie mają dostępu do instytucji edukacyjnych i odpowiedniego środowiska do nauki. Na płaszczyźnie prawnej osoby bezdomne są, w zależności od ich statusu prawnego, wykluczone z rynku pracy i systemu opieki zdrowotnej, a także z dostępu do pomocy społecznej i ubezpieczenia społecznego oraz usług socjalnych i kulturalnych, ponieważ aby móc takie świadczenia otrzymać, często muszą mieć miejsce zamieszkania i adres zameldowania (zob. Komisja Europejska, 2014).
