5 Η ψηφιακή διάσταση
Με την ψηφιοποίηση της ζωής μας και τις αλλαγές στον τομέα της κοινωνίας, η κοινότητα και η επικοινωνία μεταβάλουν επίσης τις μορφές διακρίσεων. Παρόλο που αυτή η ψηφιακή διάσταση δεν μπορεί να γίνει κατανοητή στο σύνολό της σε αυτό το φυλλάδιο, δεν θα θέλαμε να την αφήσουμε χωρίς να κάνουμε κάποια αναφορά. Ταυτόχρονα θα θέλαμε να επικεντρωθούμε στο ακόλουθο προβληματικό φαινόμενο στον ψηφιακό χώρο: τη ρητορική του μίσους.
Το μίσος στο διαδίκτυο
Παραδείγματα ρητορικής μίσους είναι ο σεξισμός και ο αντιφεμινισμός, ο αντιμουσουλμανικός ρατσισμός, ο αντισημιτισμός, ο αντιτσιγγανισμός, ο νεοναζισμός, ο ταξισμός, η ομοφοβία και η τρανσφοβία (βλ. No-Hate-Speech.de, 2019). Και έτσι γίνεται γρήγορα σαφές ότι η ρητορική του μίσους δεν επηρεάζει όλους εξίσου! Τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ (λεσβίες, ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι, τρανσέξουαλ, queere και ιντερσέξουαλ) επηρεάζονται ιδιαίτερα από σχόλια μίσους. Αμέσως μετά ακολουθούν οι μουσουλμάνοι και οι γυναίκες καθώς και οι μειονότητες (π.χ. Σίντι και Ρομά). Επιπλέον, η ρητορική μίσους ισχύει και για εκείνους που δείχνουν αλληλεγγύη σε άλλους ανθρώπους - μιλούν και λαμβάνουν θέση (βλ. Συμβούλιο της Ευρώπης, 2011). Η ψηφιοποίηση έχει αναχαιτίσει τη ρητορική του μίσους και το μίσος κατά ατόμων και ολόκληρων πληθυσμιακών ομάδων. Αυτός ο σάλος συμβαίνει συχνά ανώνυμα (με ψεύτικους λογαριασμούς/πρόσβαση με διαφορετικό όνομα ή ψευδώνυμο), καθώς και ανεξάρτητα από το χρόνο και την τοποθεσία. Άτομα και σύλλογοι δεν χρειάζεται να «χρησιμοποιήσουν τα πρόσωπά τους για αυτό» και μπορούν επομένως να αρνηθούν την ευθύνη για την επακόλουθη εφαρμογή σωματικών πράξεων βίας, βιασμού και ακόμη και δολοφονιών.
Αυτή η μισανθρωπία που σχετίζεται με την ομάδα (βλ. Groß, E.; Zick, Α.; Krause, D. 2012) έρχεται σε αντίθεση με τη δημοκρατική έννοια της ισοδυναμίας και των καθολικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μπορεί να αποτελεί ένδειξη ότι οι δομές εξουσίας και διακρίσεων στην κοινωνία εκσυχρονίζονται στο Διαδίκτυο. .
Το επικίνδυνο μείγμα ανθρώπου και μηχανής
Η τεχνολογία (λέξη-κλειδί: αλγόριθμοι) δημιουργεί τους λεγόμενους θαλάμους ηχούς στο Διαδίκτυο (ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης). Είναι ψηφιακοί χώροι στους οποίους οι άνθρωποι με την ίδια ή παρόμοια σκέψη περιβάλλουν τον εαυτό τους και λαμβάνουν πληροφορίες από πηγές που αντιστοιχούν πιο στενά στην κοσμοθεωρία τους. Με αυτόν τον τρόπο, άτομα με παρόμοια νοοτροπία μπορούν να βρεθούν σε αυτές τις «φυσαλίδες» γρηγορότερα και πιο εύκολα, ανεξάρτητα από την τοποθεσία και το χρόνο, ανώνυμα. Εκείνοι που σκέφτονται διαφορετικά και ο κοινωνικός διάλογος από διαφορετικές θέσεις αποκλείεται/διαγράφεται κ.λπ. (βλ. Brodnig, 2016). Δυστυχώς, η συναισθηματικοποίηση οδηγεί επίσης στό ότι δεν εξετάζουμε πλέον τις πληροφορίες τόσο κριτικά και κοινοποιούμε ένα σχόλιο πιο γρήγορα ή ένα "Like" ("Οι θυμωμένοι άνθρωποι κάνουν κλικ περισσότερο!") (Πρ. Brodnig, 2018). Αυτό το υψηλό επίπεδο αλληλεπίδρασης με τη σειρά του λατρεύεται από τους αλγόριθμους που λειτουργούν στο παρασκήνιο. Με άλλα λόγια: Εάν μια ανάρτηση (κοινωνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης) έχει πολλές επισημάνσεις "Like", σχόλια ή κοινοποιείται συχνά στη δική σας σελίδα, θα εμφανίζεται όλο και πιο συχνά και πολύ περισσότερο στο Facebook. Οι αλγόριθμοι των αναζητήσεών μας και των συμπαθειών μας δημιουργούν φυσαλίδες φίλτρων, πράγμα που σημαίνει ότι ορισμένες πληροφορίες δεν θα εμφανίζονται πλέον. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει η διαφορετική άποψη που είναι απαραίτητη για τη δημοκρατία και την ανεξαρτησία από τις υπηρεσίες των μέσων ενημέρωσης.
Οι ψεύτικες ειδήσεις και οι προβοκάτορες ως μηχανές παραγωγής κλικ
Αυτή η σπείρα είναι ιδιαίτερα προβληματική όταν οι συναισθηματικές πληροφορίες προέρχονται από μια αμφίβολη πηγή ή ακόμα και από ψεύτικες ειδήσεις, που έχουν επινοηθεί πλήρως. Σε περιόδους που το μεταγεγονός επιλέχθηκε ως διεθνής λέξη του έτους 2016 και η πιο δημοφιλής δημοσίευση στην τελευταία προεκλογική εκστρατεία των ΗΠΑ ήταν μια εντελώς ψεύτικη φάρσα, αυτό το θέμα παίρνει μια νέα σημασια.
Οι ψεύτικες αναφορές πολώνουν, χωρίζουν και συχνά εκμεταλλεύονται τους ανθρώπινους φόβους και την κατασκευή εχθρων. Συχνά παρέχουν ένοχες και απλές απαντήσεις. Με αυτόν τον τρόπο, διεγείρουν ή εντείνουν την απόρριψη εκείνων που έχουν κατασκευαστεί ως «διαφορετικοί» και «ένοχοι», ως «δράστες», «κοινωνικά παράσιτα», «τρομοκράτες» ή «διεστραμμένοι» (βλ. Brodnig, 2016). Στη χειρότερη περίπτωση, αυτή η απόρριψη μπορεί να οδηγήσει σε βία - σε κάθε περίπτωση όμως, διαταράσσει την κοινωνική ειρήνη.
Τέλος, μας επηρεάζει ακόμα ένα άλλο αποτέλεσμα : η λεγόμενη φαινομενική αλήθεια (illusory truth effect). Αυτό δηλώνει ότι όσο περισσότερες φορές επαναλαμβάνεται μια πληροφορία, τόσο πιο αξιόπιστη γίνεται. Η επανάληψη μιας ψευδούς αναφοράς γίνεται επομένως πολύ πιο εύκολα παραπλανητική. Έτσι, εάν οι άνθρωποι διαβάζουν συνεχώς μια δήλωση στους χώρους ηχούς τους που δημιουργούνται από αλγόριθμους ή λαμβάνουν το ίδιο (λάθος) μήνυμα ξανά και ξανά από διαφορετικά μέρη, τότε αυτές οι πληροφορίες είναι επίσης εύληπτες. Τους δίνουν περισσότερη αξιοπιστία και επηρεάζουν συνολικά τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Αυτό το εφέ αυξάνεται περαιτέρω εάν μια εικόνα ή ένα γραφικό έχει προστεθεί στο κείμενο, ακόμα κι αν έχει εφευρεθεί ελεύθερα ή δεν έχει εξαχθεί με βάση τα συμφραζόμενα (πρβλ. Brodnig, 2016).
Αντίθετες στρατηγικές και κινήσεις: Ο αλφαβητισμός στα μέσα μαζικής ενημέρωσης
Στην εισαγωγή όπου γίνεται αναφορά στα επίπεδα ικανοτήτων της παιδαγωγικής που έχει επίγνωση της διαφορετικότητας, σε αυτό το σημείο προστίθεται και η ικανότητα των μέσων ενημέρωσης. Αυτό δεν αφορά μόνο την κριτική των πηγών, αλλά και τις τεχνικές δεξιότητες (π.χ. κατανόηση του πώς οι αλγόριθμοι επηρεάζουν και καθοδηγούν την κατανάλωση ειδήσεων!). Το θέμα είναι να διακρίνουμε τις ψεύτικες ειδήσεις από τις σωστές πληροφορίες, έτσι ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βάση για δράση.
Επιπλέον, η αναζήτηση πληροφοριών πρέπει να αντισταθμιστεί έντονα σε λίγες σελίδες. Μια πιθανότητα θα ήταν να χρησιμοποιούνται συνειδητά πηγές που οι μαθητές είναι απίθανο να γνωρίζουν ή να χρησιμοποιούνται ως πηγή πληροφοριών. Η έρευνα για παραδείγματα σε σελίδες ελέγχου γεγονότων (π.χ. Mimikama.at) δημιουργεί επίσης ευαισθητοποίηση και γνώση, όπως και η συνεργασία σε «πραγματικούς» αριθμούς με γραφικά και στατιστικά στοιχεία. Η ενεργοποίηση είναι πάντα ευπρόσδεκτη, ίσως ως μέρος ενός μεγάλου κινήματος ρητορικής χωρίς μίσος; Το ενημερωτικό υλικό είναι εύκολο να βρεθεί στο διαδίκτυο.
Η διάσταση της ψηφιοποίησης μπορεί να φανεί σε διαφορετικά επίπεδα όσον αφορά το φύλο, την ποικιλομορφία του φύλου και τη σεξουαλική ποικιλομορφία. Ενώ τα τεχνικά και τα ηλεκτρονικά επαγγέλματα έχουν παρακρατηθεί για καιρό μακριά από τις γυναίκες και τα κορίτσια όσο και οι γυναίκες σε επιστημονικά και τεχνικά επαγγέλματα συχνά δέχονται διακρίσεις και έχουν λίγη υποστήριξη, δεδομένου ότι αυτά θεωρούνται ανδρικά πεδία, μια αλλαγή έχει καταγραφεί τα τελευταία χρόνια και ειδικά στη δημιουργία ψηφιακών δεξιοτήτων που συνδέει την τεχνολογία και το φύλο. Η διοργάνωση "ημερών κοριτσιών" στα σχολεία και τα πανεπιστήμια (δηλαδή προγράμματα για την προώθηση των φυσικών επιστημών στις γυναίκες και τα κορίτσια), καθώς και η ψηφιοποίηση των σχολείων και ιδίως με την καθημερινή χρήση tablet και smartphone από μικρά παιδιά ή μαθητές, σε ορισμένες περιπτώσεις, θα άλλαζε εν μέρη την πρόσβαση σε τεχνολογικά προηγμένες συσκευές, με βάση το φύλο. Ως αποτέλεσμα, πολλά κορίτσια και νεαρές γυναίκες θα αποκτούσαν επίσης πολύ καλές δεξιότητες στην αντιμετώπιση της τεχνολογίας, των υπολογιστών και του ψηφιακού κόσμου, καθώς υπάρχει διαθέσιμη καθημερινή πρόσβαση και γνώση που μαθαίνεται με πρακτικό και παιχνιδιάρικο τρόπο.
Από την άλλη πλευρά, στην ψηφιακή εποχή υπάρχουν περισσότερες διαδικτυακές μορφές σεξιστικής και σεξουαλικής βίας, οι οποίες μπορούν να εμφανιστούν με διαδικτυακή καταδίωξη, με κακομεταχείριση σε απευθείας σύνδεση , σεξιστικές προσβολές και απειλές βιασμού κατά τη διάρκεια συζητήσεων, σχόλια στο Facebook ή email. Ταυτόχρονα, υπάρχει επίσης περισσότερος διαδικτυακός ακτιβισμός για την αντιμετώπιση και την καταγγελία του σεξισμού, της σεξουαλικής βίας, της επίθεσης και του βιασμού, όπως η διεθνή καμπάνια # Me-Too δείχνει.
Στην ψηφιακή εποχή υπάρχει μια αυξανόμενη εστίαση στον τρόπο ζωής των ατόμων ΛΟΑΤΚΙ, στα κοινωνικά μέσα, π.χ. σε διαδικτυακές πλατφόρμες γνωριμιών όπως το okcupid, σε ομάδες του Facebook και σε βίντεο του YouTube που παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τη σεξουαλική ποικιλομορφία και την ποικιλομορφία των φύλων. Η ψηφιοποίηση διευκολύνει την εύρεση ομοίων ανθρώπων και κοινοτήτων, ειδικά για νέους ΛΟΑΤΚΙ από αγροτικές περιοχές που συχνά ένιωθαν απομονωμένοι και μόνοι. Υπάρχουν επίσης πάρα πολλοί νέοι ΛΟΑΤΚΙ που λαμβάνουν πληροφορίες σχετικά ομαδικές προσφορές, για προσφορές αναψυχής και παροχής βοήθειας.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει όλο και περισσότερο στο Διαδίκτυο κινητοποίηση στην Ευρώπη για τα πολιτικά δικαιώματα , εναντίον ανθρώπων που χαρακτηρίζονται ως «διαφορετικοί», «ξένοι», «άρρωστοι», «επικίνδυνοι», «διεστραμμένοι» ή «εγκληματίες». Στην Ευρώπη προσμετρούνται ως ισότιμα, άτομα που επηρεάζονται από διαρθρωτικό ρατσισμό ή ισλαμοφοβία, όπως επίσης και άτομα ΛΟΑΤΚΙ.
