1 Εισαγωγή
Το έργο
Οι κοινωνικές αλλαγές, όπως η ενδοευρωπαϊκή και διεθνής μετανάστευση και η παγκοσμιοποίηση, επηρεάζουν τα εκπαιδευτικά συστήματα. Παράλληλα, προσφέρουν νέες ευκαιρίες και προκλήσεις σε ιδρύματα και ενώσεις που συνεργάζονται με τους νέους και τους νέους ενήλικες. Προκειμένου να ανταποκριθούν σε τέτοιες κοινωνικές αλλαγές, οι επαγγελματίες πρέπει να επιδείξουν ισχυρές κοινωνικές δεξιότητες, πέραν της μεταφοράς γνώσης που σχετίζεται με το θέμα, έτσι ώστε να μπορούν να προάγουν την ποικιλομορφία και την κατανόηση μέσα στην κοινότητα.
Ως εκ τούτου, στο πλαίσιο ενός σχεδίου Erasmus+, έχει συσταθεί μια ευρωπαϊκή ομάδα εμπειρογνωμόνων για τη συζήτηση των ενοτήτων και των μεθοδολογικών προτάσεων για την προώθηση κρίσιμων και διαφοροποιημένων προοπτικών όσον αφορά την ταυτότητα και τη διαφορετικότητα. Σκοπός του έργου είναι η ανάπτυξη ενός εκπαιδευτικού πακέτου με προσανατολισμό σε μια πρακτική, που να καλύπτει τις ανάγκες του ευρωπαϊκού εκπαιδευτικού τοπίου για υλικό που προωθεί την καταπολέμηση των διακρίσεων τόσο online όσο και offline.
Το υλικό θα διατεθεί σε επαγγελματίες και πολλαπλασιαστές/ριες σε μια πολυγλωσσική πλατφόρμα που θα αφορά τη διαφορετικότητα:
- Online διαδικτυακό διδακτικό υλικό ευαισθητοποίησης για τη διαφορετικότητα με μεθοδολογικές προτάσεις σε επτά ευρωπαϊκές γλώσσες (Βουλγάρικα, Γερμανικά, Λιθουανικά, Πολωνικά, Ρουμάνικα, Σλοβένικα)
- Online ηλεκτρονικό εγχειρίδιο με πληροφορίες σχετικά με την εκπαίδευση για τη διαφορετικότητα, παραδείγματα ευρωπαϊκών ορθών πρακτικών, στρατηγικές ευαισθητοποίησης και πολλά άλλα.
- Συνοδευτικό υλικό και ενημερωτικά φυλλάδια για πολλαπλασιαστές/ριες για την ανεξάρτητη υλοποίηση εκδηλώσεων περαιτέρω εκπαίδευσης σχετικά με την εκπαίδευση που αφορά τη διαφορετικότητα.
- Προώθηση των επαγγελματικών ανταλλαγών στην Ευρώπη μέσω διακρατικών εκπαιδεύσεων και ένα πολύγλωσσο φόρουμ μέσω μιας πλατφόρμας για τη διαφορετικότητα
Ομάδες στόχοι: Ειδικοί στην εκπαίδευση των νέων και των ενηλίκων, εκπαιδευτικοί, φοιτητές και επαγγελματίες της κοινωνικής εργασίας και της εκπαίδευσης, παράγοντες από το σχολείο και το εκπαιδευτικό τοπίο, εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Οκτώ εταίροι συνεργασίας συμπεριελήφθησαν στο έργο από επτά χώρες:
- Studio Gaus GmbH (Γερμανία) www.studiogaus.com
- Europa-Universität (Γερμανία) www.uni-flensburg.de
- KgKJH LSA e.V. (Γερμανία) www.geschlechtergerechtejugendhilfe.de
- Südwind Verein für Entwicklungspolitik und globale Gerechtigkeit (Αυστρία) www.suedwind.at
- Inter-kulturo d.o.o. (Σλοβενία) www.interkulturo.si
- Sredno uchilishte Hristo Botev (Βουλγαρία) www.hristobotev.org
- Fundacja Krzyzowa Dla Porozumienia Europejskiego (Πολωνία) www.krzyzowa.org.pl
- Liceul Teoretic "Nikolaus Lenau" (Ρουμανία) nlenau.ro
- Klaipedos Hermano Zudermano gimnazija (Λιθουανία) www.zudermanas.klaipeda.lm.lt
- Geniko Lykeio Alikianoua (Ελλάδα) www.alikianos-lykeio.eu
Γλώσσα ισότιμη για τα φύλα
Σε αυτές τις σημειώσεις, χρησιμοποιούμε γλώσσα ισότιμη προς το φύλο, προκειμένου να απεικονίσει και να εφαρμόσει τη διαφορετικότητα σε γλωσσικό επίπεδο. Η γλώσσα αναφοράς είναι η Γερμανική, επειδή αυτά τα έγγραφα και οι μέθοδοι δημιουργήθηκαν ως μέρος ενός έργου χρηματοδοτούμενου από την ΕΕ που υποβλήθηκε στη γερμανική εθνική υπηρεσία.
Δεν υπάρχει σαφής νομική βάση για μια ισότιμη γλώσσα με βάση το φύλο σε καμία χώρα της ΕΕ, αλλά είναι ωστόσο μια έκφραση της αυτογνωσίας μας. Σε αυτή τη δημοσίευση χρησιμοποιούμε έναν συνειδητά και σκόπιμα ευαίσθητο τρόπο γραφής με την πλάγια γραμμη "/" όπως για παράδειγμα συμμετέχων/ουσα. Η πλάγια γραμμή αποσκοπεί να καταστήσει εμφανή την υπάρχουσα διαφορετικότητα της ταυτότητας των φύλων (βλ. Κεφάλαιο 3). Γνωρίζουμε ότι, ιδίως όσον αφορά την ποικιλομορφία των γλωσσών στις οποίες μεταφράζεται αυτό το εγχειρίδιο, μπορεί να υπάρχουν διαφορετικές μορφές έκφρασης/ορθογραφίας όσον αφορά την ποικιλομορφία των φύλων. Ένας αστερίσκος "*" ή μια πλάγια γραμμή "/" δεν είναι δυνατόν να υπάρχει σε κάθε γλώσσα. Ορισμένες γλώσσες έχουν διαφορετική δομή, οπότε το αρσενικό και το θηλυκό γένος κλίνεται στα ρήματα. Με αυτό τον τρόπο μια πολλαπλή αναφορά είναι τις περισσότερες φορές δυσανάγνωστη και δυσνόητη.
Είναι σημαντικό για εμάς αυτός ο οδηγός να βρει τη μεγαλύτερη δυνατή αποδοχή μεταξύ των ομάδων στόχου. Συνεπώς, εναπόκειται στους μεταφραστές/ριες να αποφασίσουν σχετικά με το βαθμό στον οποίο εφαρμόζεται η ισότιμη γλώσσα με βάση το φύλο, προκειμένου να μην επηρεαστεί η πρόσβαση στο περιεχόμενο και η πρακτικότητα του υλικού.
Υποδείξεις για τα υλικά
Αυτός ο οδηγός αποσκοπεί στην παροχή βασικών γνώσεων σχετικά με το θέμα της ποικιλομορφίας. Η προσέγγισή μας στην εκπαίδευση με γνώμονα τη διαφορετικότητα είναι ιδανική για αρχάριους/ες.
Η επιλογή των θεμάτων
Οι διαστάσεις της ποικιλομορφίας, στις οποίες προσφέρουμε μια εισαγωγή σε αυτόν τον οδηγό, είναι:
- Πολιτιστική, εθνική και θρησκευτική ποικιλομορφία
- Έμφυλη και σεξουαλική ποικιλομορφία
- Κοινωνική ποικιλομορφία
Οι μορφές των επιπέδων διάκρισης συζητούνται στις αντίστοιχες υποενότητες.
Έχουμε αποκλείσει τη διάσταση της ποικιλομορφίας λόγω αναπηρίας και λόγω σωματικών βλαβών για διάφορους λόγους: Στο πλαίσιο μιας λεπτομερούς ανάλυσης ανά χώρα, προέκυψε ότι υπάρχουν ήδη πολλά καλά υλικά σε αυτό το θέμα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η κανονιστική και νομική κατοχύρωση (π.χ. η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία που επικυρώθηκε σε όλες τις χώρες της ΕΕ) και η πολιτική και κοινωνική αντίληψη για το θέμα της αναπηρίας εκφράζεται σε επίσημο επίπεδο. Υπάρχουν κρατικοί έλεγχοι και συμβουλευτικοί φορείς σε όλες τις χώρες της ΕΕ, καθώς και υπεύθυνοι ένταξης και σχέδια δράσης.
Ταυτόχρονα, θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι απαιτούνται πολύ περισσότερες προσπάθειες ευαισθητοποίησης στον τομέα της ένταξης ατόμων με αναπηρίες και σωματικές δυσλειτουργίες. Ο κοινωνικός στιγματισμός των ατόμων με αναπηρίες, καθώς και οι de facto μηχανισμοί αποκλεισμού και διακρίσεων, π.χ. στην αγορά εργασίας, στην εκπαίδευση και στην κοινωνική συμμετοχή υπάρχουν ακόμη.
Ωστόσο, οι πτυχές της αναπηρίας και της σωματικής δυσλειτουργίας είναι πολύ περίπλοκες. Οι διάφορες αναπηρίες κυμαίνονται από οπτικές και ακουστικές αναπηρίες, έως την επιληψία και τις διανοητικές αναπηρίες, σε σωματικές αναπηρίες, σε χρόνιες ασθένειες, σε διανοητικές και ψυχικές αναπηρίες. Οι προσβάσεις και οι απαιτήσεις σχετικά με το υλικό, θα πρέπει να προσαρμοστούν στις πολύ διαφορετικές ανάγκες. Δεν μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό, σε αυτό το εγχειρίδιο, για λόγους πρακτικότητας, . Θα θέλαμε ευχαρίστως να κάνουμε μια αναφορά στον Helmut Schwalb και τον Georg Theunissen (2018) με θέμα "Συμπερίληψη, Συμμετοχή και Ενδυνάμωση στην Εργασία για Άτομα με Αναπηρίες" για την περαιτέρω εμβάθυνση αυτής της διάστασης της ποικιλομορφίας. Επίσης, εκφράζουμε ρητά την υποστήριξή μας για την περαιτέρω προώθηση έργων από και για άτομα με ειδικές ανάγκες, ιδίως εκείνων που έχουν συμμετοχική προσέγγιση.
Γιατί μιλάμε για την ποικιλομορφία
Οι άνθρωποι είναι λόγω της φύσης τους πολύ διαφορετικοί. Η ετερογένεια μεταξύ των ανθρώπων, όπως ο σεξουαλικός προσανατολισμός, οι ρόλοι των φύλων, οι πολιτιστικοί ή θρησκευτικοί δεσμοί, οι ικανότητες ή τα κοινωνικά στρώματα, δεν είναι μια νέα ανακάλυψη και έχουν κοινωνική αντανάκλαση. Ωστόσο, μέσω των κοινωνικών κινημάτων τις τελευταίες δεκαετίες, υπήρξε μεγαλύτερη προβολή και απαιτήσεις αναγνώρισης της πραγματικής υπάρχουσας ανθρώπινης ποικιλομορφίας και των απαιτήσεων για ισότητα και κοινωνική συμμετοχή όλων των ανθρώπων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση χαρακτηρίζεται επίσης από πολυμορφία. Η βάση της Ευρωπαϊκής ιδέας είναι μια ειρηνική συνομοσπονδία κρατών οικονομικής και πολιτικής συνεργασίας όπως και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ιδέα αυτή έχει επηρεαστεί αποφασιστικά από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και το ολοκαύτωμα, δηλαδή τη μαζική δολοφονία περισσότερων από έξι εκατομμυρίων ανθρώπων στην Ευρώπη, ιδίως νέων, όπως και ανθρώπων που δεν ανταποκρίνονταν στην ιδεολογία των Ναζί, όπως επίσης ανθρώπων με αναπηρία, Σίντι και Ρομά, ομοφυλοφίλων, αντιπολιτευομένων, διανοουμένων και καλλιτεχνών.
Ως εκ τούτου, ζούμε σε ένα πολύπλοκα δικτυωμένο κόσμο, που μέσω της παγκοσμιοποίησης και της ψηφιοποίησης περιπλέκεται όλο και περισσότερο και ταυτόχρονα χαρακτηρίζεται από όλο και περισσότερες διαφορές και ανισότητες.
Η αυξανόμενη πολυπλοκότητα, η αυξανόμενη ταχύτητα ζωής και οι διαδικασίες κοινωνικής αλλαγής, καθώς και οι συνακόλουθες απαιτήσεις για τους εργαζόμενους/ες και εμάς προσωπικά, καθώς και το αυξανόμενο κοινωνικό και οικονομικό χάσμα επιφέρουν επίσης αισθήματα αποπροσανατολισμού, υπερβολικής επιβάρυνσης, υπαρξιακού φόβου και αδυναμίας. Υπάρχει η επιθυμία για απλές λύσεις σε υπερβολικά πολύπλοκα ζητήματα. Αυτό εξωτερικεύεται όλο και πιο συχνά με αυξανόμενη απόρριψη και μίσος απέναντι σε συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού. Η διαδικασία αναζήτησης υπαιτίων για να στιγματιστούν, να ελεγχθούν, να καταπιεστούν, να απελαθούν και ενδεχομένως να εξαλειφθούν δεν είναι κάτι νέο. Στον Γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό, οι Εβραίοι/ες και όλοι οι άνθρωποι που δεν συμμορφώνονταν με την ιδεολογία του, θεωρήθηκαν υπαίτιοι για τις κακουχίες τους. Η αναζήτηση των ενόχων και εκείνων που δεν είναι μόνο διαφορετικοί, αλλά και δήθεν έχουν μικρότερη αξία , είναι ιστορικά σταθερά παγιωμένη και η βάση της αποικιοκρατίας, του εθνικισμού, του ισχυρισμού της υπεροχής, των σταυροφοριών ενάντια σε διαφορετικά έθνη και θρησκείες και των παγκοσμίων πολέμων που οδήγησαν σε γενοκτονία ολόκληρων λαών. Αυτό, επειδή ο ισχυρισμός της υπεροχής οδηγεί στην επανερμηνεία των φυσικών διαφορών μεταξύ των ανθρώπων και στην ανισότητα. Ο δεξιός λαϊκισμός, ο εθνικισμός και ο ρατσισμός, ο οποίος αναζωπυρώνεται ξανά στην Ευρώπη, αποτελεί μια τρέχουσα έκφραση αυτού του φαινομένου. Αυτό αφορά επίσης την εργαλειοποίηση θεμάτων όπως η φτώχεια και η μετανάστευση, καθώς και οι επιδράσεις από τα συναισθήματα φόβου, συντριβής και αδυναμίας ενόψει μιας ταχέως μεταβαλλόμενης εποχής νεοφιλελευθερισμού και ψηφιοποίησης. Και εδώ, ιστορικά και παραδοσιακά οι υπεύθυνοι και ένοχοι για την ταλαιπωρία τους είναι οι ίδιοι οι μετανάστες, οι πρόσφυγες, οι μουσουλμάνοι/ες, οι ομοφυλόφιλοι, οι φεμινιστές/ριες κλπ. Αυτοί διώκονται, δυσφημίζονται, αξιολογούνται ως κατώτεροι, περιθωριοποιούνται ή απελαύνονται και επηρεάζονται από διαρθρωτικές διακρίσεις και θεσμοθετημένες ανισότητες. Στη χειρότερη περίπτωση, καταδιώκονται και δολοφονούνται. Και αυτό συμβαίνει κάθε μέρα στην Ευρώπη.
Όταν γίνεται λόγος για την πατρίδα, για την επιστροφή στο οικείο και αρχέγονα γνωστό, πρέπει να αναρωτηθούμε τι ακριβώς αποτελεί την πατρίδα και την αποκαλούμενη κοινότητα. Πρέπει επίσης να ρωτήσουμε αν στο παρελθόν όλα ήταν πραγματικά καλύτερα. Τι ακριβώς ήταν καλύτερο και για ποιον. Είναι συχνά ασαφές ποιο είναι το δικό μας που είναι και συνδεδεμένο με μας. Επειδή αυτό είναι τόσο ασαφές και το δικό τους πάντα εκδηλώνεται μόνο σε αντίθεση με το υποτιθέμενο "άλλο" και για τις εσωτερικές διαφορές, π.χ. μεταξύ των χριστιανών, μεταξύ ανδρών κλπ., ο αποκλεισμός εκείνων που σημειώνονται ως «διαφορετικοί» πρέπει να εξαλειφθεί. Ο αποκλεισμός αυτών που χαρακτηρίζονται ως "διαφορετικοί" είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Επίσης σημαντικά είναι τα σύμβολα, οι συμβολικά φορτισμένες αφηρημένες έννοιες όπως «η κυρίαρχη κουλτούρα και ιδεολογία», «η οικογένεια», «η κοινότητα αξιών», εννοιών που είναι συχνά ασαφείς.
Η εκπαίδευση έχει εδώ ιδιαίτερη αξία. Εξάλλου, η κοινωνική ποικιλομορφία μπορεί να βρεθεί στο καθημερινό ομαδικό εκπαιδευτικό έργο και πρέπει να περιλαμβάνει την ευαισθητοποίηση και τον αναστοχασμό των πολλαπλασιαστών/ριών στην κατάρτιση και την περαιτέρω εκπαίδευση.
Στο πλαίσιο αυτής της κατευθυντήριας γραμμής, στοχεύουμε να συμβάλουμε στην παιδαγωγική που συνειδητοποιεί τη διαφορετικότητα (Leiprecht, 2011), προκειμένου να επιτευχθεί περισσότερη δικαιοσύνη, ίσα δικαιώματα, συμμετοχή και ελευθερία για όλους τους ανθρώπους. Η παιδαγωγική προοπτική πίσω από αυτό είναι ότι η ποικιλομορφία είναι μια κοινωνική πραγματικότητα που εμπλουτίζει τη ζωή και ότι όλοι μπορούμε να ζούμε ελεύθερα και πιο ανεξάρτητα αν υπάρχουν λιγότερες διακρίσεις και περισσότερες ευκαιρίες συμμετοχής για όλους. Η επιδίωξη αυτού του στόχου στην καλύτερη περίπτωση θέτει σε κίνηση μια διαδικασία (βλ. Sielert et al., 2009, σελ. 47), η οποία είναι ανοιχτή στην έννοια της παγκόσμιας μάθησης. Θέλουμε να τονώσουμε και να ενδυναμώσουμε τους πολλαπλασιαστές/ριες και τους επαγγελματίες, να δουλέψουν σε ζητήματα διαφορετικότητας, να ξανοιχτούν σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο, θέτοντας το θεμέλιο λίθο για να κάνουμε τις κοινωνίες μας πιο ανεκτικές, ειρηνικές και δημοκρατικές.
Επίπεδα ικανότητας μιας παιδαγωγικής που συνειδητοποιεί την ποικιλομορφία
Η ανεκτικότητα, η ανοικτότητα και η αλληλεγγύη στους άλλους μπορούν να γίνουν αντικείμενο μάθησης μόνο αν ο/η μαθητής/ρια αντιμετωπίσει τα θέματα σε διαφορετικά επίπεδα προκειμένου να συνειδητοποιήσει την πολυπλοκότητα του συνόλου (βλ. Sielert et al., 2009, σελ. 20). Οι ακόλουθες ικανότητες είναι για αυτό σημαντικές :
- Προσωπική ικανότητα: βιογραφικός αυτο-προβληματισμός, συμπεριλαμβανομένων των δικών του συμπεριφορικών προτύπων, κανόνων, ηθών και αξιών καθώς και προκαταλήψεων. Στοχασμός σχετικά με την επικοινωνία και την αντιμετώπιση των "άλλων"
- Εμπειρογνωμοσύνη / βασικές θεωρητικές γνώσεις: τι είναι πολιτισμός και τι είναι πολιτιστική ταυτότητα; Πώς δημιουργείται ο πολιτισμός; Τι είναι η «κουλτούρα μας» και είναι στατική ή μάλλον δυναμική; Πώς διαφοροποιείται από τον πολιτισμό των "άλλων"; Τι γνωρίζουμε πραγματικά για τους "άλλους πολιτισμούς"; Πώς προκύπτουν οι προκαταλήψεις; Πότε μιλάμε για διαπολιτισμικές διαφορές και σε ποιο βαθμό είναι τόσο σημαντικό;
- Ικανότητα δράσης: Τα υλικά δοκιμάζονται και συζητούνται διδακτικά. Ποια καθημερινή κατάσταση μπορεί να συσχετιστεί με αυτήν; Τι επιλογές έχω σε συγκεκριμένες περιπτώσεις; Πρόκειται για την ενθάρρυνση του προβληματισμού και την ανάληψη δράσης.
Με αυτόν τον οδηγό παρέχουμε ένα εκπαιδευτικό πακέτο και ένα παράδειγμα κατάρτισης για την ποικιλομορφία, με μια εισαγωγή στο περίπλοκο αυτό θέμα στην ηλεκτρονική πλατφόρμα. Αυτό επιτρέπει στους/ις πολλαπλασιαστές/ριες και τους επαγγελματίες να κατανοήσουν τις βασικές μορφές διακρίσεων, να δοκιμάσουν διαδραστικές μεθόδους και να προβληματιστούν κριτικά για τις προσωπικές απόψεις του ατόμου στον τομέα αυτό. Εστιάζουμε σε μορφές διακρίσεων και στις αλληλεξαρτήσεις τους (διατομεακές) στις οποίες εκτίθενται άνθρωποι στην Ευρώπη και παγκοσμίως (βλ. Czollek et al. 2012, σ. 12). Μια διατομεακή προοπτική αναγνωρίζει ότι οι ταυτότητες είναι πολύπλοκες και πολυπρόσωπες, και ότι τα χαρακτηριστικά ταυτότητας (π.χ. φύλο και θρησκεία) και οι σχετικές διακρίσεις μπορούν να αλληλοσυνδέονται και να ενισχύουν ή να αποδυναμώνουν η μία την άλλη (Walgenbach 2012).
Η επιλογή των υλικών μας πρέπει να ευαισθητοποιεί στην έννοια της παγκόσμιας μάθησης, να ανοίγει ορίζοντες και να υποδεικνύει νέες δυνατότητες δράσης:
Εδώ βλέπουμε στενές σχέσεις μεταξύ της παιδαγωγικής της ποικολομορφίας, των συνειδητών προσεγγίσεων της διαφορετικότητας στην αρωγή των νέων και της παγκόσμιας μάθησης. Επειδή οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα δεν είναι έμφυτα, αλλά μαθαίνονται, έτσι μπορούμε να τα ξεχάσουμε ξανά, κατά τον Mecheril (1998).
Η καταπολέμηση των διακρίσεων ως κοινωνικός πολιτικός προγραμματισμός
Το κεντρικό στοιχείο όλων των στρατηγικών κατά των διακρίσεων είναι η απαίτηση να επιβάλλεται με συνέπεια η ίση μεταχείριση. Η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία για την Αγωγή του Πολίτη στη Γερμανία συνοψίζει τα απαραίτητα μέτρα σε τρία επίπεδα:
Πρώτον, όχι μόνο πρέπει να υπάρχουν νομικά αποτελεσματικοί τρόποι καταπολέμησης των διακρίσεων, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να ενισχυθεί η συνείδηση της κοινωνίας στο σύνολό της. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, μέσω της επαγγελματικής επεξεργασίας της ποικιλομορφίας της εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, των πολλαπλασιαστών/ριών και, επιπλέον, στην εξωσχολική εκπαίδευση των νέων και των ενηλίκων και μέσω δημόσιων εκστρατειών.
Δεύτερον, πρέπει να ζητηθεί η υποχρεωτική εκπαίδευση κατά των διακρίσεων στο χώρο εργασίας για τουςτις εργαζόμενους/ες και τους διευθύνοντες και η ισότιμη συμμετοχή σε όλους τους τομείς της κοινωνίας (Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία 2006). Αυτό περιλαμβάνει επίσης τη μετατροπή για την επιλογή των υποψηφίων με ανώνυμες διαδικασίες και την καθιέρωση γραφείων παραπόνων.
Τρίτον, είναι σημαντικό να ενισχυθούν οι θιγόμενοι, να κινητοποιηθούν ώστε να συμμετάσχουν, καθώς και να ενημερωθούν για τις νομικές τους επιλογές και να υποστηριχθούν τα συμβουλευτικά κέντρα (βλ. Scherr 2016 / bpb.de).
Παιδαγωγική για τη συνειδητοποίηση της διαφορετικότητας
Ως εννοιολογικό πλαίσιο για την εφαρμογή της αναγνώρισης της ποικιλομορφίας, προτείνουμε την ακόλουθη τριάδα της ποικιλομορφίας, της ισότητας και της ένταξης. Οι διαστάσεις αυτές εισάγονται τώρα εν συντομία ξεχωριστά.
Η ποικιλομορφία
Η ποικιλομορφία, που επίσης αναφέρεται ως διαφορετικότητα ή ετερογένεια, σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί και αυτό αντιπροσωπεύει ένα εμπλουτισμό και ένα προσόν. Πρόκειται για την αναγνώριση της διαφοράς μεταξύ των ανθρώπων και τη δυνατότητα σε όλους να συμμετάσχουν ισότιμα στην κοινωνία. Οι διαστάσεις ή τα χαρακτηριστικά της διαφορετικότητας που διακρίνουν όλα τους ανθρώπους και τους καθιστούν ως άτομα είναι π.χ. η ταυτότητα φύλου, η σεξουαλικότητα, η ηλικία, η μετανάστευση, η υπαγωγή σε εθνική και θρησκευτική ομάδα, ο χαρακτηρισμός τους ως υγειών σωματικά, η αναπηρία ή η σωματική βλάβη η κοινωνική τάξη ή το περιβάλλον κοινωνικής προέλευσης (βλ. Benbrahim 2012, 8-22). Πρόκειται γι' αυτό που συνοψίζεται από τη φράση «να είσαι διαφορετικός χωρίς φόβο» (Theodor Adorno 1944/1997, 114).
Η ποικιλομορφία ή όπως αναφέρεται στην Αγγλική γλώσσα "diversity", είναι μια έννοια που έχει διαμορφωθεί από το κίνημα των μαύρων πολιτικών δικαιωμάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες από τη δεκαετία του 1960 και του 1970 και υποδηλώνει διαρθρωτικές διακρίσεις εις βάρος των ανθρώπων που λόγω του χρώματος του δέρματός τους επηρεάζονται από διαρθρωτικό και θεσμικό ρατσισμό. Η πολυμορφία περιλαμβάνει επίσης τους φεμινιστικούς αγώνες καθώς και τους αγώνες των ατόμων που ανήκουν στην ομάδα ΛΟΑΤΚΙ για νομική, κοινωνική και οικονομική ισότητα όλων των φύλων και των σεξουαλικών προσανατολισμών (βλ. Benbrahim 2012, 8-22).
Η διαχείριση της διαφορετικότητας
Από τη δεκαετία του 1980, η έννοια της διαχείρισης της διαφορετικότητας έχει χρησιμοποιηθεί στον οικονομικό τομέα από μεγάλες διεθνείς εταιρείες με την παραγωγική ερμηνεία της διαφορετικότητας, για την αύξηση των κερδών. Η ποικιλομορφία ατόμων και υπαλλήλων χρησιμοποιείται παραγωγικά για τη μεγιστοποίηση των κερδών ως καινοτόμο προσόν και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.Οι μελέτες δείχνουν, ότι η διαχείριση της διαφορετικότητας λειτουργεί και ότι οι εταιρείες που απασχολούν άτομα διαφορετικών φύλων, με σεξουαλική, εθνική και θρησκευτική ποικιλομορφία, είναι πιο καινοτόμες, πιο ανταγωνιστικές και παράγουν περισσότερα κέρδη (βλ. Benbrahim 2012, 8-22).
Η έννοια της ποικιλομορφίας και της διαφορετικότητας έχει γίνει επίσης όλο και πιο διαδεδομένη στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1990 και συνδέεται όλο και περισσότερο με της αρχή της ίσης μεταχείρισης και την καταπολέμηση των διακρίσεων, που θεσπίστηκε με νόμο από το 2016, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα εμπόδια διαρθρωτικής πρόσβασης και οι διακρίσεις που σχετίζονται π.χ. με την ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά του φύλου, το χρώμα του δέρματος, τη φυλή προέλευσης, την εθνική καταγωγή, τις γενεαλογικές καταβολές, το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ηλικία, τη μετανάστευση, την ένταξη σε εθνικές και θρησκευτικές ομάδες, την ύπαρξη αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, την οικογενειακή ή κοινωνική κατάσταση και το περιβάλλον προέλευσης.
Η παιδαγωγική της ποικιλομορφίας (Prengel, 1990) ή οι προσεγγίσεις της παιδαγωγικής για τη συνειδητοποίηση της ποικιλομορφίας (Leiprecht, 2011) στοχεύουν επίσης στην ίση συμμετοχή στην εκπαίδευση για όλους τους ανθρώπους και έχουν τη βάση τους στην αναγνώριση της διαφορετικότητας ως κοινωνικής πραγματικότητας και πηγής πλούτου (Benbrahim, 2012, 8-22). Η παιδαγωγική που συνειδητοποιεί τη διαφορετικότητα υποστηρίζει περισσότερη δικαιοσύνη, ισότητα, συμμετοχή και ελευθερία για όλους τους ανθρώπους (Leiprecht, 2011). Πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα, σχολεία και πανεπιστήμια έχουν ήδη υιοθετήσει κατευθυντήριες γραμμές και στρατηγικές για την αναγνώριση της ποικιλομορφίας.
Η ισότητα
Επειδή σε πολλούς κοινωνικούς και επαγγελματικούς τομείς όπου για παράδειγμα άτομα με αναπηρία, με μεταναστευτικό ή προσφυγικό παρελθόν, υποεκπροσωπούνται ή αποκλείονται διαρθρωτικά ή υφίστανται μειονεκτικής αντιμετώπισης, είναι απαραίτητη μια ειδική στήριξη σε μια εκπαίδευση που να αναγνωρίζει την ποικιλομορφία και να δίνει ίση πρόσβαση στην εκπαίδευση για όλους. Αυτό ισχύει και για την υποεκπροσώπηση των γυναικών σε συναφείς κοινωνικούς τομείς, όπως οι ηγετικές θέσεις ή οι τομείς των φυσικών επιστημών και τα αντίστοιχα επαγγέλματα.
Στον τομέα της εκπαίδευσης υπάρχουν πολλά συμβολικά - μερικές φορές αόρατα - επίσης οικονομικά εμπόδια που εμποδίζουν όλους να έχουν ίση πρόσβαση στην εκπαίδευση. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τη μελέτη PISA (2015), η φτώχεια ή η κοινωνική τάξη καθώς και το επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων εξακολουθεί να είναι ένας από τους κεντρικούς παράγοντες στην εκπαιδευτική σταδιοδρομία των παιδιών στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες. Σύμφωνα με τις μελέτες της PISA (2015), τα παιδιά από οικογένειες μεταναστών ή με ιστορικό μετανάστευσης μειονεκτούν διαρθρωτικά στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες και υποστηρίζονται λιγότερο στο σχολείο.
Συμπερίληψη
Το αργότερο από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία του 2006 και την επικύρωσή της από τη Γερμανία το 2009 , η ένταξη και, συνεπώς, το δικαίωμα όλων στην εκπαίδευση και την ίση συμμετοχή στην κοινωνία αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα (βλ. Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία του ΟΗΕ το 2017). Προκειμένου να καταστεί δυνατή η συμπερίληψη, πρέπει να καταργηθούν τα εμπόδια ή τα κριτήρια διαρθρωτικού αποκλεισμού στον τομέα της εκπαίδευσης, ώστε να δημιουργηθεί ισότιμη πρόσβαση σε αυτή καθώς και συμμετοχή για όλους τους ανθρώπους.
Εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς σημαίνει αλλαγή των μαθησιακών χώρων σύμφωνα με τις υπάρχουσες ανάγκες, προσανατολισμένη στους διαθέσιμους πόρους και συμμετοχική, ώστε όλοι να μπορούν να μάθουν ισότιμα. Αυτό απαιτεί ένα ευρύ φάσμα μορφών διδασκαλίας και μάθησης (π.χ. μικρές ομαδικές εργασίες, προσωπική έρευνα, κ.λπ. διαδικασία μάθησης μέσω ομοτίμων), πολυμέσα (παιχνίδια, ψηφιακά μέσα, βιβλία, υλικό) και πολυεπαγγελματικές ομάδες. Κεντρικό στοιχείο της συμπερίληψης είναι ο προσανατολισμός προς τις ανάγκες όλων των εκπαιδευομένων, καθώς και η συμμετοχή τους στη μαθησιακή διαδικασία, δηλαδή ευκαιρίες διαμόρφωσης και αλλαγής, ομότιμες διαδικασίες, εργασία σε ομάδες μάθησης κ.λπ. (βλ. Biewer 2010).
Υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες στον τομέα της ψηφιοποίησης και της εκπαίδευσης, π.χ. μέσω προγραμμάτων ανάγνωσης, μεταφράσεων σε ξένες γλώσσες, προγραμμάτων γραφής, εφαρμογών μάθησης, διαδικτυακών σπουδών, αναθέσεων πολυμέσων κ.λπ., συμπεριλαμβανομένων διαδικασιών μάθησης και μείωσης των εκπαιδευτικών εμποδίων.
